Po powrocie z wakacji warto rozruszać szare komórki. Proponujemy Wam kilka zadań, które to ułatwią. Pod każdym z nich znajdziecie rozwiązania. Powodzenia!
HOMONIMOWE PARY
Homonimy to słowa, mające jednakowe brzmienie, lecz odmienne znaczenie i etymologię. Krzysztof Oleszczyk w książce Na pamięć - testy pamięci, zagadki językowe, rebusy, jolki (Warszawa 2016) napisał:
Gdy pewni eksperci, w przeciwieństwie do innych, poruszali się bardzo szybko, powiemy, że biegli biegli. A gdy ktoś podejmuje serdecznie przybyłych znajomych, możemy powiedzieć, że gości gości.
A jakimi homonimami możemy uzupełnić poniższe zdania?
Pewien gospodarz zgromadził na zimę zapasy dużych bryłek węgla. A inny tylko …………………… .
Moja córka odwiedziła Kraków, Wrocław i Bydgoszcz. A teraz wyraziła chęć ………………………… .
Nawet w dzisiejszych czasach, gdy nastąpi przerwa w dopływie prądu, ludziska ……………………… .
Biedny łańcuchowy Burek pchły na …………………………………………………………………… .
Jedni kramarze zachęcają do kupna wspaniałego łuku, a inni ………………………………………… .
Pewien średniowieczny kronikarz, opisując gród ojca Bolesława Chrobrego, zapisał: Wiele setek ludzi w grodzie ………………………………………… .
PILOT I PILOT
Rozwiązanie:
miał miał
poznania Poznania
świecą świecą
łapie łapie
kuszą kuszą
Mieszka mieszka
PRZYSŁOWIA
Czy wiesz, jak to się zaczyna? (K. Oleszczyk, Na pamięć – testy pamięci, zagadki językowe, rebusy, jolki, Warszawa 2016).
…………………………………………, ale sprawiedliwy.
…………………………………………, temu bieda nie dobodzie.
…………………………………………, co by każdemu dogodził.
…………………………………………, co się świeci.
…………………………………………na jednego.
…………………………………………głowa nie boli.
…………………………………………niż gołąb na dachu.
…………………………………………, co masz zrobić dzisiaj.
…………………………………………coś na kształt świdra.
…………………………………………na moje nogi.
…………………………………………nie pisze się w rejestr.
…………………………………………, dwa razy daje.
…………………………………………, to się nie odstanie.
…………………………………………ten kij zawsze znajdzie.
…………………………………………, temu rozum odbiera.
…………………………………………, ten się w piekle poniewiera.
…………………………………………w swoim domku.
…………………………………………ale człowiek z człowiekiem zawsze
…………………………………………niż z głupim znaleźć.
+ =
Rozwiązanie:
Pan Bóg nierychliwy…
Kto ma księdza w rodzie…
Jeszcze się taki nie urodził…
Nie wszystko złoto…
Siła złego…
O przybytku…
Lepszy wróbel w ręku…
Nie odkładaj na jutro…
Ni pies, ni wydra,
Za wysokie progi…
Co było, a nie jest …
Kto chętnie daje…
Co się stało,..
Kto chce psa uderzyć,…
Kogo Bóg chce ukarać,…
Kto daje i odbiera,…
Wolnoć Tomku…
Góra z górą się nie zejdzie,
Lepiej z mądrym zgubić, …
ORTOGRAFY
To neologizm określający zabawę w wyszukiwanie słów i zwrotów, w których można zrobić największą liczbę błędów. Inspiracją dla Krzysztofa Oleszczyka była twórczość futurystów, np. Nuż w bżuhu Brunona Jasieńskiego i Anatola Sterna.
Przykładem może być wyrażenie huf rzułfi (chów żółwi).
Jako obiekty perwersyjnego znęcania się nad ortografią można wybrać słowa: urząd i wschód.
ZAGADKI LITERACKIE
Sługa i jego pan – temat ten przewija się w wielu dziełach literackich. Uzupełnijcie podane nazwiska i podajcie, gdzie występują te pary.
Robinson i ….
Don Kichote i …
Hrabia Horeszko i …
Skrzetuski i …
Staś Tarkowski i…
Rozwiązanie:
Robinson i Piętaszek (Daniel Defoe Przygody Robinsona Kruzoe)
Don Kichote i Sanczo Pansa (Cervantes Don Kichote)
Hrabia Horeszko i Gerwazy (Adam Mickiewicz Pan Tadeusz)
Skrzetuski i Rzędzian (Henryk Sienkiewicz Ogniem i mieczem)
Staś Tarkowski i Kali (Henryk Sienkiewicz W pustyni i w puszczy)
NAZWY O ZAPOMNIANYM ZNACZENIU
W języku potocznym wśród zwrotów zaczerpniętych z literatury jest pokaźna grupa określeń, które wzięły swój początek od imion bohaterów lub nazwisk pisarzy. W książce A. Wasilewskiego 500 zagadek z literatury (Warszawa 1960) zaproponowano zadanie, w którym musimy określić, od jakich postaci świata literackiego pochodzą następujące słowa?
Adonis
Sadysta
Lowelas
Szowinista
Banialuka
Nestor
Masochizm
Harpagon
Penelopa
Rozwiązanie:
Adonis – był wybrańcem bogini Afrodyty. Bogini lubiła komfort, ale dla ukochanego zrywała się o piątej rano, by towarzyszyć mu w polowaniach. Pewnego razu, gdy się spóźniła, dzik rozszarpał Adonisa. Zrozpaczona bogini przemieniła jego krew w kwiat zwany anemonem.
Sadysta – pojęcie to pochodzi od nazwiska francuskiego powieściopisarza markiza de Sade, który wsławił się opisami zboczeń i okrucieństw seksualnych. Publikowanie jego utworów niemal zawsze było zakazane, co nie przeszkodziło, że języki europejskie przyswoiły sobie pochodne od jego nazwiska pojęcie, które zresztą rozszerzyło swoje znaczenie.
Lowelas – Robert Lovelace (od love – miłość i lace – sidła) to imię bohatera powieści Samuela Richardsona Klarysa. Jest to cyniczny uwodziciel, który doprowadza do zguby swoją ofiarę i samego siebie. Dziś określenie to nie ma aż tak ujemnego zabarwienia.
Szowinista – pojęcie to pochodzi od autentycznego nazwiska żołnierza napoleońskiego Mikołaja Chauvin. Powodowany ślepym uwielbieniem dla cesarza, był gotów na jego rozkaz spełnić każdy czyn. Nazwa szowinista rozpowszechniła się za sprawą bulwarowej komedii, która uczyniła wojaka obiektem scenicznej satyry.
Banialuka – Historia ucieszna o zacnej królewnie Banialuce ze wschodniej krainy to tytuł jednej z pierwszych w języku polskim baśni fantastycznych pióra Hieronima Morsztyna. Dzięki powodzeniu tej powieści imię Banialuki spopularyzowało się do tego stopnia, że przeszło do języka potocznego jako symbol niedorzeczności i głupstwa.
Nestor – imię bohatera greckiego, uwiecznione w Iliadzie Homera. Najstarszy z bohaterów wojny trojańskiej dzięki ogromnemu doświadczeniu był niezastąpiony w radzie. Dzisiaj nestor to synonim człowieka starszego, zasłużonego.
Masochizm – nazwa zaburzenia polegającego na pożądaniu bólu i upokorzeń pochodzi od nazwiska Leopolda Sacher-Masocha, austriackiego pisarza.
Harpagon – imię to zapożyczył Molier z siedemnastowiecznej komedii francuskiej, która nazywała nim postać dokuczliwego starucha i uczynił ją nieśmiertelnym symbolem chciwości i skąpstwa w swej komedii Skąpiec.
Penelopa – żona Odyseusza, bohatera Odysei Homera, czekała na niego dwadzieścia lat, odrzucając zalotników. Penelopa stała się symbolem wierności.
KOGO MOŻNA NAZWAĆ TWÓRCĄ …?
Gatunki literackie powstawały z reguły jako twory zbiorowe., dojrzewające w ciągu długich lat. W końcu jednak zawsze znalazł się ktoś, kto pierwszy opanował nową formę w sposób mistrzowski, stworzył jej wzorzec i z jego nazwiskiem łączymy dla porządku i wygody narodziny nowego zjawiska literackiego (A. Wasilewski, 500 zagadek z literatury, Warszawa 1960).
Kogo więc możemy nazwać twórcą…
noweli
powieści historycznej
sielanki
powieści fantastycznonaukowej
literatury utopijnej
sonetu
współczesnej powieści psychologicznej
nowoczesnego reportażu
eseju
Rozwiązanie:
Nowela – Giovanni Boccaccio (1313-1375). Jego zbiór stu nowel Dekameron był pierwszym w literaturze zbiorem nowel i to zbiorem mistrzowskim. Zawarte w nim opowieści włożone są w usta osób zabawiających się towarzyską rozmową w czasie zarazy szalejącej we Florencji. Dekameron przyniósł autorowi nieśmiertelną sławę i stał się kopalnią motywów dla pisarzy wszystkich krajów.
Powieść historyczna – Walter Scott (1771 1832). Jego poprzednicy wykorzystywali tematykę przeszłości wyłącznie w celach moralizatorskich bez troski o wierność historycznego obrazu. Dopiero Walter Scott uczynił powieść historyczną malowidłem epoki, zobowiązując pisarza do studiów nad wydarzeniami, obyczajami, ubiorami, warunkami bytu itp.
Sielanka – Teokryt (312-260 p.n.e.). Stworzył gatunek opiewający idylliczne życie pasterzy na łonie natury. Naśladował go Wergiliusz, a zwłaszcza twórcy poezji europejskiej XVII wieku.
Powieść fantastycznonaukowa – Juliusz Verne (1828-1905). Pomysł oparcia fantastyki literackiej o wyobraźnię techniczną podsunęło mu grono przyjaciół – podróżników, geografów, globtroterów, z którymi spędzał wieczory, wysłuchując opowieści o przygodach na nieznanych ziemiach. Jako początkujący, szerzej nieznany pisarz oddał do druku powieść Pięć tygodni w balonie. Nie przypuszczał, że powołuje w ten sposób do życia nowy gatunek literacki, który zrobi błyskawiczną karierę.
Literatura utopijna – Tomasz Morus (1478-1535). Nazwa utopia pochodzi od dzieła pisarza angielskiego Tomasza Morusa, który idealne społeczeństwo umieścił na wyspie o tej nazwie. Stosując ten termin wstecz, za autora pierwszego systematycznego opisu utopii należy uznać Platona (427-347), który w dwóch dziełach Państwo i Prawa nakreślił wizję idealnego ustroju społecznego. Pierwsza polska powieść nowożytna, a zarazem utopijna to Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki Ignacego Krasickiego.
Sonet – nazwisko twórcy trudno jest wskazać. Spotykany jest bowiem już w XII wieku w poezji prowansalskiej, francuskiej i włoskiej. Pozycję sonetu ugruntowali Dante i Petrarka w XIV wieku.
Współczesna powieść psychologiczna – Marcel Proust (1871-1922). W jego monumentalnym siedemnastotomowym cyklu W poszukiwaniu straconego czasu analiza psychologiczna jest posunięta do granic mikroskopijnej precyzji. Autor drobiazgowo analizował najdrobniejsze poruszenia ludzkiego wnętrza – dokonał w ten sposób rewolucji w sposobie traktowania psychiki ludzkiej w literaturze.
Nowoczesny reportaż – Egon Erwin Kisch (1885-1948). Od tytułu swej książki nazywany był „szalejącym reporterem”. Znany wcześniej i uprawiany użytkowo gatunek reportażu podniósł do godności sztuki. Historia reportażu jako gatunku literackiego zaczyna się więc od niego.
Esej - Michael Montaigne (1533-1592). Pierwszy określił słowem „esej” gatunek z pogranicza publicystyki i literatury pięknej, łączący tok dyskursywny z estetycznymi środkami wyrazu.
CO NIE PASUJE?
Zadanie pochodzi z konkursu Złota Żaba 2000-2001.
Ze zbioru czterech wyrazów w każdym punkcie wykreśl jeden, który nie pasuje do pozostałych:
Fin, Czech, Niemiec, Grek
żółw, muł, królik, sójka
żarówka, podkówka, krówka, sówka
Londyn, Paryż, Wiedeń, Genewa
paleolit, palma, elita, litość
piąteczka, czworokąt, dwubój, trójnóg
Rozwiązanie:
Nie-miec (wyraz dwusylabowy wśród jednosylabowych)
muł (wyraz z u wśród wyrazów z ó)
żarówka (jedyny wyraz niebędący zdrobnieniem)
Ge-ne-wa (wyraz trzysylabowy wśród dwusylabowych)
palma (jedyny wyraz niezawierający cząstki -lit-)
piąteczka (jedyny wyraz niebędący złożeniem)
